LỄ HỘI ĐỀN HẠ – ĐỀN THƯỢNG- ĐỀN Ỷ LA TUYÊN QUANG

Hai vị Thánh Mẫu được thờ phụng ở 3 ngôi đền có chung ngày lễ trọng rước Mẫu; trong những ngày diễn ra lễ rước Mẫu, đền Mẫu Ỷ La được chọn là nơi khởi kiệu, đền Hạ là nơi hợp tế. Như vậy cùng với sự ra đời của đền Hạ, đền Thượng và đền Ỷ La, Lễ hội cũng được hình thành ở thành phố Tuyên Quang.

Lễ hội đền Hạ, đền Thượng, đền Ỷ La là sự kiện để người dân tưởng nhớ, tỏ lòng tri ân công đức của Thánh Mẫu đối với cộng đồng các dân tộc sinh sống trên địa bàn. Đồng thời Lễ hội cũng là dịp để con người được giải toả, giãi bày những phiền muộn, lo âu với các bậc thần linh, mong được thần linh giúp đỡ, chở che để vượt qua những khó khăn, vươn tới ngày mai tươi sáng. Đây chính là sản phẩm tinh thần được hình thành từ quá trình sản xuất nông nghiệp trồng lúa nước gắn với cầu cho mưa thuận, gió hòa, hoạt động trị thủy, chống lại thiên tai bão lũ, khai hoang, lập làng tổ chức lao động sản xuất của Người Việt.

Lễ hội rước Mẫu đền Hạ, đền Thượng, đền Ỷ La ở thành phố Tuyên Quang gắn với vùng đất và con người nơi đây, là nhu cầu thiết yếu của cuộc sống, được nhân dân các dân tộc anh em sinh sống trên địa bàn thành phố gìn giữ, lưu truyền từ đời này sang đời khác, Lễ hội tồn tại phát triển cho đến ngày nay đã trở thành nét sinh hoạt văn hóa đặc sắc của người dân mảnh đất xứ Tuyên. Trải qua bao thế hệ, lễ hội rước Mẫu ở Tuyên Quang gắn bó với làng xã, địa danh, vùng đất như một thành tố không thể thiếu vắng trong đời sống cộng đồng nhân dân các dân tộc ở  thành phố Tuyên Quang.

Từ năm 2007 đến nay, Lễ hội đền Hạ, đền Thượng, đền Ỷ La được tổ chức được khôi phục vào dịp đầu Xuân hàng năm, từ ngày 11 – 16/2 âm lịch. Từ sáng sớm ngày 11/2 (Âm lịch), nhân dân và du khách thập phương tập trung tại đền Ỷ La để rước bà Phương Dung công chúa (người chị) từ đền Ỷ La về đền Hạ. Tiếp đến ngày 12/2 Âm lịch, người dân lại làm lễ rước bà Ngọc Lân công chúa (người em) từ đền Thượng về đền Hạ, hai bà sẽ gặp nhau tại Đền Hạ để cùng hợp tế. Nghi thức uy nghi, có đầy đủ già, trẻ, gái, trai và khách thập phương tham dự. Bên cạnh phần lễ là phần hội được diễn ra với rất nhiều các trò chơi như: Đánh tổ tôm, tam cúc, cờ tướng, ô ăn quan, chọi gà, kéo co, hát chầu văn, rước nước và thả đèn hoa đăng trên sông Lô…..; Đặc biệt là tục “chui qua kiệu Mẫu” vẫn được lưu truyền gìn giữ với niềm tin thánh Mẫu ban cho sức khỏe, ấm no, hạnh phúc. Trai gái yêu nhau sẽ nên duyên vợ chồng, thế nên hàng năm không chỉ có con trẻ, mà các cụ già 70, 80 tuổi vẫn ngồi xếp hàng chờ chui qua kiệu Mẫu với tràn trề niềm hứng khởi. Ngày 16/2 (Âm lịch) kết thúc Lễ hội, nhân dân lại làm lễ hoàn cung đưa Mẫu trở về đền thờ riêng của mình để phù trợ, giữ yên cho muôn dân được an lành, sức khỏe, mùa màng bội thu, muôn vật sinh sôi nảy nở, cầu cho muôn người bước vào năm mới bình an, khang thái, gia đạo ấm êm, dân cư hòa thuận. Bên cạnh đó Lễ hội chính là thời điểm để anh em, bạn bè, du khách gần xa hướng về nguồn cội, tạ ơn Thánh Mẫu và cầu cho một năm mới làm ăn phát tài, phát lộc.

Lễ hội Đền Hạ, Đền Thượng, Đền Mẫu Ỷ La từ lâu đã trở thành sản phẩm du lịch đặc sắc, riêng có của thành phố Tuyên Quang. Lễ hội cũng là dịp giới thiệu, quảng bá, tôn vinh, phát huy các giá trị văn hóa các di tích cấp quốc gia của thành phố Tuyên Quang với bạn bè, du khách trong nước và quốc tế.